سعید رضادوست

پیامبرانِ روزگارِ بی‌اعجاز
(جُستاری درباره‌ی روز جهانی عکاسی)

معجزه؛ هیچ نیست مگر برانداختن پرده‌یِ عادت از چشم‌ها. دعوتی است به دیگر نگریستن. تکاندنِ غبارِ عادت است از چیزها.

عکّاس در پی برانداختن پرده‌های تکرار و عادت است‌ . دعوت کننده‌ای است برای گریز از روزمرّگی. لنزِ دوربینِ عکاس؛ پلک بر هم زدنی است برای باز کردنِ چشم به پنجره‌ای گشوده به سمتی دیگر. عکّاس، چشمِ ما را می‌آموزد و می‌آمیزد . آموخته به شعور و آمیخته به شور.

عکس در نگاهی از منظرِ یونانِ دیروز، با اخلاق نیز پیوندی برقرار می‌کند. دیروزیان بر این باور بودند که “دیدن” بر اثرِ ساطع شدنِ نور از چشم بر پدیده‌ها و عیان شدن‌شان به این واسطه، اتّفاق می‌افتد. نتیجه آن‌که “تماشا”، رفتاری منفعلانه نبود، بلکه کنشی کاملاً معنادار تلقّی می‌شد. در واقع، نگرنده تصمیم می‌گرفت که “چه چیز را” ببیند. از همین‌رو خیره ماندن به دیگری، گاه اسبابِ نزاع را فراهم می‌آورده است و نهیِ سوژه‌یِ موردِ تماشا را به بار می‌نشانده:

بنگری در رویِ هر مردِ سوار
گویدَت: منگر مرا دیوانه‌وار
“مثنویِ شریف”

عکس؛ نورِ چشمِ عکّاس است که بر چیزها می‌افتد و آن‌ها را آشکاره می‌کند . چشمِ عکّاس، به اختیار و اراده، بر پدیده‌ها می‌افتد. خیره می‌مانَد بر آن‌ها. او تصمیم می‌گیرد به “چه چیز را”، “چگونه” دیدن .

در روزگارِ نوینِ زیستِ انسانی، عکّاسان مهم‌ترین روایت‌گران بوده‌اند. گاه، هیچ موسیقی و نوشتاری نمی‌توانست در لحظه‌ای، تکّه‌ای بزرگ از تاریخ را برش زده و به حال و گذشته و آینده پیوند بزند. عکّاس از این منظر با زوال نیز بیگانه است . زوال، در گذشتِ زمان بر پدیده‌ها اتّفاق می‌افتد حال آن‌که عکّاس را با گذارِ زمان چه کار؟ او می‌کوشد مرزهای لحظات را جابجا کرده و ازل را به ابد پیوند زند . مگر ما امروز هنگام دیدنِ عکس‌های کودتای ۲۸ مرداد پرتاب نمی‌شویم به پنجاه و چند سال پیش از این؟ مگر تصویرِ جسدِ “آیلان” ؛ آن طفلِ معصومِ سوری که بر کرانه‌یِ ساحل جان داده بود هیچ‌گاه از حافظه‌ی جمعیِ بشر پاک خواهد شد؟ کدام کلام و موسیقی می‌توانست آن‌گونه به هم‌سخنی با تمامِ زبان‌ها بنشیند؟

عکّاسان آمده‌اند تا بخشی از تاریخ را که در تاریک‌خانه‌ی زر و زور و تزویر پنهان شده است عیان سازند. آن‌ها زیبا و زشتِ رفتارِ روزگار را جاودانه می‌کنند.
امروز بخشی مهم از حافظه‌ی فرهنگیِ معاصرمان مدیونِ نام‌دارانی همچون نیکول فَریدنی، کاوه گلستان و مریم زندی است.

عکس؛ رستخیزِ لحظات است. احضارِ ثانیه‌هایی که گمان می‌کنیم غیب شده‌ و از دست رفته‌اند. عکّاسان؛ پیامبران روزگار بدون معجزه‌اند.

تهران – ۲۸ مرداد ۱۳۹۶